Θεραπεία της αμβλυωπίας

Ο χρυσός κανόνας στην αντιμετώπιση της αμβλυωπίας είναι «όσο το δυνατόν πιο έγκαιρη έναρξη της θεραπείας»

Ο χρυσός κανόνας στην αντιμετώπιση της αμβλυωπίας είναι «όσο το δυνατόν πιο έγκαιρη έναρξη της θεραπείας». Οποιαδήποτε καθυστέρηση μπορεί να στοιχίσει στην όραση του παιδιού, ενώ μετά την ηλικία των 7 ετών τα περιθώρια βελτίωσης στενεύουν δραματικά.

Στην αμβλυωπία το πρόβλημα εντοπίζεται στον εγκέφαλο. Τα εγκεφαλικά κύτταρα, που είναι συνδεδεμένα με το αμβλυωπικό μάτι, δεν δέχονται χρήσιμα οπτικά ερεθίσματα και σταδιακά χάνουν τη λειτουργικότητά τους.

Οι βλάβες αυτές είναι μη αναστρέψιμες. Μια αμβλυωπία από στέρηση των οπτικών ερεθισμάτων εξαιτίας ενός πυκνού συγγενούς καταρράκτη τείνει να γίνει μόνιμη μετά τους πρώτους μήνες της ζωής. Η χειρουργική αφαίρεση του καταρράκτη, με τη διόρθωση της διαθλαστικής ανωμαλίας που προκύπτει, είναι η μόνη θεραπεία που χρειάζεται το παιδί, για να αρχίσει αμέσως να χρησιμοποιεί το μάτι του.

Οι περιπτώσεις αμβλυωπίας λόγω ανισομετρωπίας, επειδή υπήρχε κάποια οπτική λειτουργία (έστω και διαταραγμένη), μπορούν να βελτιωθούν με τη συνταγογράφηση γυαλιών ή φακών επαφής ακόμη και σε ηλικίες μεγαλύτερες των 7 ετών, ορισμένες φορές και μέχρι τα 12.

Αυτό όμως δεν ισχύει στις περιπτώσεις της αμβλυωπίας λόγω στραβισμού, όπου ακόμη και μετά τη χειρουργική ευθυγράμμιση των ματιών η όραση στο μάτι που στράβιζε δεν φαίνεται να βελτιώνεται από μόνη της. Σκοπός μας σε αυτές τις περιπτώσεις είναι να αναγκάσουμε το παιδί να χρησιμοποιεί περισσότερο το αμβλυωπικό μάτι και ο μόνος τρόπος, για να το επιτύχουμε αυτό, είναι η κάλυψη ή η θόλωση του «καλού» ματιού.

Η κάλυψη του υγιούς ματιού
Η κάλυψη του υγιούς ματιού αποσκοπεί στον εξαναγκασμό του παιδιού να χρησιμοποιήσει το ασθενέστερο μάτι του και είναι η παλαιότερη πρακτική για την αντιμετώπιση της αμβλυωπίας. Παρότι  έχουν προταθεί κάποιες νεώτερες μέθοδοι, που προσπαθούν να επιτύχουν το ίδιο αποτέλεσμα, η κάλυψη θεωρείται ακόμη και σήμερα η καλύτερη και πιο αποτελεσματική θεραπεία.

Η κάλυψη αρχικά εφαρμόζεται «full-time», δηλαδή όλο το 24ωρο ή έστω τις ώρες που το παιδί είναι ξύπνιο. Ορισμένοι οφθαλμίατροι από την άλλη προτιμούν από κάποιο σημείο και πέρα την «part-time» κάλυψη (μερικές μόνο ώρες της ημέρας), προκειμένου να ελαττωθεί η πιθανότητα αμβλυωπίας στο «καλό» μάτι λόγω στέρησης των οπτικών ερεθισμάτων.

Η κάλυψη συνεχίζεται, μέχρις ότου το αμβλυωπικό μάτι φτάσει την οπτική οξύτητα του υγιούς, ή έστω μέχρι να σταματήσει περαιτέρω να βελτιώνεται. Όλο αυτό το διάστημα η παρακολούθηση από τον οφθαλμίατρο πρέπει να είναι τακτική και για τα βρέφη μπορεί να είναι ακόμη και κάθε 3 μέρες. Σε μεγαλύτερα παιδιά οι επισκέψεις μπορούν να γίνονται με συχνότητα μίας εβδομάδας για κάθε χρόνο του παιδιού, δηλαδή κάθε 2 εβδομάδες για την ηλικία των 2 ετών, κάθε μήνα για την ηλικία των 4 ετών κ.ο.κ.

Παιδιά με στραβισμό, των οποίων η αμβλυωπία αντιμετωπίζεται με κάλυψη, μπορεί να εμφανίσουν κάποιου βαθμού στραβισμό στο μέχρι πρότινος «καλό» μάτι. Αυτό μπορεί να ανησυχήσει κάπως τους γονείς, αλλά ουσιαστικά είναι ένα θετικό στοιχείο και σημαίνει ότι το παιδί είναι πια σε θέση να χρησιμοποιεί και τα δύο του μάτια.

Ένα συχνό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι γονείς είναι η παραμονή του καλύμματος στο μάτι του παιδιού, μια και οι νεαροί ασθενείς δεν το ανέχονται. Μην ξεχνάμε ότι καλύπτουμε το μάτι με το όποιο έβλεπε μέχρι τώρα το παιδί, οπότε είναι λογικό να δυσανασχετεί, αφού τώρα βλέπει με δυσκολία. Δυστυχώς δεν υπάρχει εύκολη λύση σε αυτό το πρόβλημα. Απόσπαση της προσοχής του παιδιού με άλλες δραστηριότητες, παιχνίδια, αγκαλιές κλπ. μπορεί να βοηθήσει στις πρώτες μέρες της κάλυψης, που είναι και οι δυσκολότερες. Είναι όμως σημαντικό το κάλυμμα να παραμείνει στη θέση του με κάθε τρόπο, ακόμη και αν αυτό σημαίνει να εμποδίσουμε τα χέρια του παιδιού να φτάσουν στο μάτι και να το αφαιρέσουν. Κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί π.χ. με τα «μπρατσάκια» (τα παιδικά σωσίβια), που φοριούνται γύρω από τους βραχίονες του παιδιού.

Άλλα προβλήματα, που μπορεί να παρουσιαστούν, περιλαμβάνουν τυχόν ερεθισμούς από το αυτοκόλλητο, οι οποίοι αντιμετωπίζονται με τοποθέτησή του στα γυαλιά του παιδιού ή με ειδικές αλοιφές.

Τα παιδικά αυτοκόλλητα κατά της αμβλυωπίας κυκλοφορούν στο εμπόριο σε πολλά χρώματα και σχέδια, ώστε να φαίνονται στο παιδί σαν παιχνίδι.
Αν το παιδί έχει κάποια αγαπημένη κούκλα, μπορούμε επίσης να τοποθετήσουμε ένα όμοιο αυτοκόλλητο και στο μάτι της κούκλας του, πράγμα που ελαφρύνει κάπως το ψυχολογικό φορτίο του παιδιού, το οποίο θεωρεί το αυτοκόλλητο ως κάτι φυσιολογικό.

Penalization
Ένας εναλλακτικός τρόπος θεραπείας της αμβλυωπίας, που μπορεί να εφαρμοστεί αντί της κάλυψης, είναι η καθημερινή ενστάλαξη σταγόνων ατροπίνης στο υγιές μάτι. Η ατροπίνη προκαλεί κυκλοπληγία (δηλαδή παράλυση της προσαρμογής), με αποτέλεσμα θόλωση της όρασης στο «καλό» μάτι και αναγκαστική χρήση του αμβλυωπικού.
Αυτή η μέθοδος αναφέρεται διεθνώς με τον όρο «penalization», που μεταφράζεται ως «φέρνω σε μειονεκτική θέση» και αναφέρεται στην καταστολή του υγιούς ματιού, ώστε να δοθεί η ευκαιρία στο ασθενές να αναπτυχθεί