Ο νυσταγμός είναι συνήθως ιδιοπαθής, δηλαδή δεν είναι γνωστά τα αίτια που τον προκάλεσαν.

Ο νυσταγμός είναι συνήθως ιδιοπαθής, δηλαδή δεν είναι γνωστά τα αίτια που τον προκάλεσαν. Πιθανολογείται κάποια βλάβη στο εγκεφαλικό στέλεχος, η οποία όμως είναι μάλλον λειτουργική και όχι οργανική, που σημαίνει ότι δεν φαίνεται σε απεικονιστικές εξετάσεις, όπως η αξονική ή η μαγνητική τομογραφία.

Συνήθως δεν είναι κληρονομικός, εκτός αν συνυπάρχει με άλλα οφθαλμικά νοσήματα που κληρονομούνται.

Οφθαλμικά νοσήματα

Κύριο μέλημα του οφθαλμιάτρου είναι να αποκλείσει όλες εκείνες τις σοβαρές παθήσεις, που μπορεί να περιλαμβάνουν στη συμπτωματολογία τους και τον νυσταγμό.

Νοσήματα όπως η αμαύρωση Leber, διάφορες άλλες κληρονομικές παθήσεις του αμφιβληστροειδούς, οι οφθαλμικοί όγκοι, η αμφιβληστροειδοπάθεια της προωρότητας κλπ. προκαλούν νυσταγμό και δυστυχώς είναι δύσκολο να αναγνωριστούν, όταν το παιδί είναι πολύ μικρό.

Η αχρωματοψία είναι μια νόσος που αφορά τους ευαίσθητους στο χρώμα φωτοϋποδοχείς (τα κωνία) και μοιάζει πάρα πολύ με τον συγγενή ιδιοπαθή νυσταγμό. Η διαφορική διάγνωση είναι ιδιαίτερα δύσκολη στις μικρές ηλικίες, όπου δεν μπορεί να εξεταστεί η χρωματική αντίληψη. Η φωτοφοβία και η «παράδοξη αντίδραση της κόρης», δηλαδή η συστολή της κόρης (τουλάχιστον αρχικά, αντί για την αναμενόμενη διαστολή της) όταν χαμηλώσουμε τα φώτα, μπορεί να βοηθήσουν, αλλά χρειάζεται μια ειδική εξέταση, που λέγεται ηλεκτροαμφιβληστροειδογράφημα (ΗΑΓ), για να τεθεί η διάγνωση.

Αυτή η εξέταση συνίσταται στη μέτρηση του ασθενούς ηλεκτρικού ρεύματος, που παράγεται από τον αμφιβληστροειδή, όταν αυτός ερεθίζεται από συγκεκριμένα φωτεινά ερεθίσματα. Επειδή όμως η εξέταση αυτή χρησιμοποιεί ειδικά ηλεκτρόδια, που ακουμπάνε στο μάτι του παιδιού και μπορεί να το κάνουν να αισθανθεί άβολα, οι περισσότεροι οφθαλμίατροι την αποφεύγουν, εκτός αν υπάρχει υποψία κληρονομικής νόσου. Ούτως ή άλλως η αχρωματοψία δεν έχει θεραπεία.

Συστηματικά νοσήματα

Το συχνότερο συστηματικό νόσημα που προκαλεί νυσταγμό είναι ο αλφισμός. Πρόκειται για ένα σπάνιο κληρονομικό νόσημα, που εμφανίζεται με μερική ή ολική απουσία της χρωστικής μελανίνης στα μάτια, το δέρμα και τα μαλλιά. Στις σοβαρότερες περιπτώσεις η διάγνωση είναι προφανής από το χλωμό δέρμα και τα λευκά μαλλιά, αλλά οι ήπιες μορφές δεν είναι πάντα τόσο εύκολο να αναγνωριστούν.

Όλοι οι ασθενείς με αλφισμό έχουν και νυσταγμό, πιθανώς λόγω μιας διαταραχής στην ωχρά κηλίδα (την κεντρική περιοχή του αμφιβληστροειδούς). Η νόσος πρέπει πάντα να αναζητείται κατά την οφθαλμολογική εξέταση των παιδιών με νυσταγμό, γιατί ορισμένες φορές ο αλφισμός συνδυάζεται με άλλα σπάνια σύνδρομα, που προδιαθέτουν για σοβαρές λοιμώξεις και νεοπλασίες.

Διαταραχές του κεντρικού νευρικού συστήματος
Σε ένα πολύ μικρό ποσοστό ο νυσταγμός οφείλεται σε κάποια αναγνωρίσιμη εγκεφαλική βλάβη. Τα παιδιά με εγκεφαλική παράλυση ή άλλες διαταραχές του κεντρικού νευρικού συστήματος εμφανίζουν νυσταγμό σε μεγαλύτερη συχνότητα από τον γενικό πληθυσμό.

Αν ο νυσταγμός δεν είναι παρών κατά τη γέννηση, αλλά εμφανιστεί μετά την ηλικία των 6 μηνών, πρέπει να γίνει λεπτομερής εργαστηριακός έλεγχος, για να αποκλειστούν εγκεφαλικοί όγκοι ή άλλα νευρολογικά προβλήματα. Το ίδιο και αν ο νυσταγμός εμφανίζει ασυνήθιστα χαρακτηριστικά, όπως να είναι επεισοδιακός ή να αφορά μόνο το ένα μάτι ή να αφορά και τα δύο, αλλά αυτά να κινούνται σε αντίθετες κατευθύνσεις. Συνοδά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλοι, σπασμοί, αλλαγές της προσωπικότητας ή καθυστέρηση της ανάπτυξης, μπορούν επίσης να σημαίνουν την ύπαρξη κάποιου σοβαρότερου νευρολογικού προβλήματος, που προκάλεσε τον νυσταγμό.